Oorlogsgeweld: V2 lanceerinrichting in Rijsterbos 1944
Gedurende de periode van 23 september tot 21 oktober 1944 was het
Rijsterbos toneel van oorlogsgeweld. Na de luchtlandingen bij Arnhem had de
Duitse batterij 444 zich uit Den Haag teruggetrokken om tijdelijk neer te
strijken in Rijs, waar de oude beuken in de Mirnser-
en de Middenlaan voldoende dekking boden. Van daaruit
zijn tijdens de weken van haar verblijf zeventig dood en verderf zaaiende V2's
gelanceerd. Villa Ma-Ly-Wi-Ja
lag op steenworp afstand van de lanceerinrichting. Het huisje werd gevorderd
door het Duitse leger om hier officieren onder te brengen. J. G. Visser speelde
de coördinaten van de locatie via het verzet in Leeuwarden door aan de
Engelsen.
Van die
afgeschoten V2's waren 47 gericht op East-Anglia in
Engeland en 23 op Antwerpen. De V2 (Vergeltungswaffe
Zwei) was een raket, die door de Duitsers als terreurwapen werd gehanteerd.
Militair was het wapen van weinig betekenis, maar het heeft wel duizenden
mensen gedood en grote materiële schade aangericht.
Aan de
voorbereidingen van deze raket, waaromheen grote geheimzinnigheid werd
betracht, werkten de Duitsers langer dan tien jaar. Omstreeks midden 1943 waren
zij zover dat met de productie van de V2 kon worden begonnen. De geallieerden
waren er niet in geslaagd dit te voorkomen. Deze eerste raketten hadden een
lengte van 14,03 m en een diameter van 1,65 m. Hun gewicht bedroeg 12.700 kg.
De V2 werd afgevuurd van een Meilerwagen, zo genoemd naar zijn ontwerper. De
aanvankelijk horizontaal op de wagen geplaatste raket werd, nadat zij in verticale
stand was gebracht, rechtstandig tot 30 km omhoog geschoten. De lancering ging
met een hels lawaai gepaard en joeg in wijde omgeving schrik aan.
Ma-Ly-Wi-Ja
Opgejaagd vanwege
‘Operation Market Garden’ zochten de Duitsers na hun
vertrek uit Walcheren een bosrijke plek in het noorden van het land. En vanwege
het gelimiteerde bereik van de V2 mocht het niet te ver van de kust zijn. In de
derde week van september arriveerde Batterij 444 in Rijs om in het Rijsterbos
een lanceerinrichting te bouwen. Zomerhuisjes in de omgeving werden direct
gevorderd door het Duitse leger, waaronder Ma-Ly-Wi-Ja aan de Griene Leane.
Nanny (geboren Jantje en uiterst rechts op de foto) Visser is
de oudste dochter van 
eigenaar Jurjen Visser, aannemer te Leeuwarden. Nanny
was toen 14 jaar. Zij herinnert zich de vordering van het huisje nog als de dag
van gisteren. “We zaten aan tafel te ontbijten, toen Duitse officieren het
terrein opkwamen. Drie joodse onderduikers zaten met hun rug naar het raam toe.
Ze bogen hun hoofden ver naar voren om zo min mogelijk op te vallen. Vader liep
via de openslaande deuren meteen het terras op om de officieren buiten op te
vangen. Daar kreeg hij te horen dat hij uiterlijk 18:00 uur diende te zijn
vertrokken. Hij mocht alleen wat kleren meenemen. De rest moest hij laten
staan. Daarna gingen ze weer weg. Dat had helemaal fout kunnen aflopen.”
Nanny vertelt dat ook Huize Rixx in
het bos werd gevorderd. Gewone soldaten werden ondermeer ondergebracht in een
schuur van boer De Jong tegenover Ma-Ly-Wi-Ja aan de Mientwei.
Visser schakelde
na het vertrek van de Duitsers van zijn erf meteen een paar boeren in. Zij
kwamen met een paar paarden en wagens. Daarop werd in een paar uur de gehele
inventaris van Ma-Ly-Wi-Ja
geladen. Het gezin Visser kreeg onderdak in de boerderij van de familie Van der
Wal aan het einde van de Mientwei, op de weg naar
Hemelum. De Duitsers troffen een volkomen gestript huisje aan.
Nanny: “Toen mijn vader met die boeren het huisje leeghaalden,
werd ik er door hem op uit gestuurd om uit te vinden waar ze die raketbasis aan
het bouwen waren. Ik ben toen op die dag met mijn vriendinnetje Aagje het bos
in gefietst. We reden de Groene Laan naar boven, naar zee. Daar was niks. Maar
zodra we het bos in wilden, werden we weggestuurd door de Duitsers.” Visser kon
niet de exacte plek van de basis vaststellen maar heeft desalniettemin het
verzet in Leeuwarden op de hoogte gesteld van de Duitse activiteiten.
Nanny: “De dag na de komst van de Duitsers kwamen we erachter
dat we onze vier kippen waren vergeten en onze poes Mimi was nog aan de wandel
en zou waarschijnlijk terugkeren naar Ma-Ly-Wi-Ja. We zijn toen met een paar teruggegaan om te vragen
naar onze poes. We zouden dan ook stiekem die kippen meenemen. Vader wilde ze
de komende Kerst slachten. Maar helaas, onze kerstmaal was al verorberd door de
Duitsers.”
Het gezin had dus niet ver van het Rijsterbos tijdelijk onderdak gevonden.
Ze konden de lanceringen goed volgen. Nanny Visser
ging op een dag op de fiets melk halen bij boer De Jong aan de Mientwei. Dat moet, als je het logboek van de lanceringen
terugleest, 5 oktober 1944 zijn geweest. “Toen ik daar het erf op fietste werd
er net zo’n ding afgevuurd. De soldaten raakten in paniek. Die motor van de
raket viel vlak na de lancering uit. Je kon dat zien omdat er van achteren geen
rook meer uitkwam en het ding begon te slingeren. Die Duitsers hadden kleding
te drogen gelegd in het weiland. Ze liepen alle kanten op, zo over hun wasgoed
heen. Ze riepen dat ik dekking moest zoeken. Ik heb toen mijn melkemmertje op
de grond gezet en ben met mijn snufferd in een droge sloot gesprongen. Toen
volgde een enorme klap.” Later bleek dat de raket bij Mirns was ingeslagen.
In tegenstelling
tot de lancering van vliegende bommen in Den Haag en Nijverdal, die verscheidene
slachtoffers onder de Nederlandse bevolking maakte, bleef de schade in het
Rijsterbos beperkt tot enkele tientallen beuken in de lanen, waar de V2's
werden afgeschoten en tot de ineenstorting van het in de nabijheid van de
lanceerplaats staande Vredestempeltje. Op 21 oktober 1944 hadden de Britse
jachtvliegtuigen de lanceerplaats in Rijs eindelijk ontdekt. Een beschieting
volgde, maar te laat. Batterij 444 had de aftocht geblazen.
Leden van het
gezin Visser gingen dagelijks controleren of de Duitsers weg waren. Op 21
oktober was dat het geval. De familie trof een totaal uitgewoond huis aan. Met
geweerkolven hadden de militairen gaten in de binnenmuren en plafonds gemaakt.
Alles was smerig. Pannen waren gebruikt als toilet en… niet geleegd.
Jurjen Visser
heeft meerdere verzetsdaden gepleegd tijdens de oorlogsjaren. Zo heeft hij een
Britse piloot helpen ontsnappen en heeft het huisje een paar dagen onderdak
geboden aan de zich constant verplaatsende hoofdredactie van het toenmalige
verzetsblad Trouw. Voor zijn verzetsdaden is hij na de oorlog bedankt door de
Engelsen en de Amerikanen.
Wat is er afgeschoten en wanneer? Lees het logboek (uit oorlogsdocumentatie
overgenomen):
Sept. 19 -
|
Dag: |
Lanceertijd: |
Locatie: |
Gevolgen: |
|
Monday |
|
|
|
|
Sept. 25, |
(18.05 hours) |
Mirnserlaene |
Rocket fired impacted at Hoxne ( |
|
|
|
|
|
|
Tuesday |
|
|
|
|
Sept. 26 |
(17.25 hours) |
Mirnserlaene |
Rocket hit near Ranworth, 15 km
North-East of |
|
Sept. 26 |
(20.10 hours) |
Mirnserlaene |
Rocket never reached |
|
|
|
|
|
|
At 19.30 hours the rocket troops tried to
fire another A4, but the ignition cable burned through, so the launch was
canceled. |
|||
|
|
|
|
|
|
Tuesday |
|
|
|
|
Sept. 26 |
(17.25 hours) |
Mirnserlaene |
Rocket hit near Ranworth, 15 km
North-East of |
|
Sept. 26 |
(20.10 hours) |
Mirnserlaene |
Rocket never reached |
|
|
|
|
|
|
Wednesday |
|
|
|
|
Sept. 27 |
(11.40 hours) |
Mirnserlaene |
Rocket fired impacted in a forest at Botany Bay Farm, Horsford, about 8 km north of |
|
Sept. 27 |
(13.30 hours) |
Mirnserlaene |
Rocket never reached |
|
Sept. 27 |
(16.30 hours) |
Mirnserlaene |
Rocket fired and impacted close to the City Sewage Works at the |
|
Sept. 27 |
(18.45 hours) |
Mirnserlaene |
Rocket fired and impacted at a pastureland at Beighton, no casualty's or
damage. |
|
|
|
|
|
|
Thursday |
|
|
|
|
Sept. 28 |
(13.30 hours) |
Mirnserlaene |
Impacted |
|
Sept. 28 |
(15.05 hours) |
Mirnserlaene |
A4 rocket fired, impacted in the |
|
|
|
|
|
|
Friday |
|
|
|
|
Sept. 29 |
(11.30 hours) |
Mirnserlaene |
A4 rocket fired, impacted |
|
Sept. 29 |
(13.30 hours) |
Mirnserlaene |
A4 rocket fired, impacted near |
|
Sept. 29 |
(20.40 hours) |
Mirnserlaene |
A4 rocket fired, impacted at Horstead
Causing minor injuries to two people. |
|
Sept. 29 |
(21.30 hours) |
Mirnserlaene |
A4 rocket fired, impacted at Thorpe St. Andrew causing damage to
27 houses. |
|
|
|
|
|
|
Saturday |
|
|
|
|
Sept. 30 |
(13.10 hours) |
Mirnserlaene |
A4 rocket fired, impacted in southern |
|
Sept. 30 |
(15.45 hours) |
Mirnserlaene |
A4 rocket fired, crashed on pad and exploded destroying
"the little peace temple" and trees surrounding it, digging a
crater 13 meters wide – 6 meters deep. German troop casualties. |
|
Sept. 30 |
(20.15 hours) |
Mirnserlaene |
A4 rocket fired, impacted at sea or air burst. |
|
|
|
|
|
|
At Rijsterbos (Rijsterforest), because of the explosion, the Mirnserleane (Mirnser road) was
no longer suitable for launches so they went to the Middenleane
(Midden road), and continued there. |
|||
|
|
|
|
|
|
October 1944 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Sunday |
|
|
|
|
Oct. 01 |
(18.50 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted farm at Bedingham,
close to the Sycamore farm, wounding 4 persons. Farm had major damage, crater
9 meters wide and 1.5 meters deep. Sycamore Farm is 2 km East of USAAF
Hardwick, a B-24 Bomber airfield during the war, the missile fell close to
the base hospital. |
|
|
|
|
|
|
Tuesday |
|
|
|
|
Oct. 3 |
(09.30 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted in a forest near the |
|
Oct. 3 |
(10.15 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted in |
|
Oct. 3 |
(13.30 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted a pasture near farm at |
|
Oct. 3 |
(16.50 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted near Great Witchingham
with no damage. Crater 15 meters wide and six meters deep. |
|
Oct. 3 |
(19.45 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted in |
|
Oct. 3 |
(20.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted in |
|
|
|
|
|
|
Wednesday |
|
|
|
|
Oct. 04 |
(11.20 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted shoreline called |
|
Oct. 04 |
(12.36 hours |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted near school at Rockland St. Mary,
minor injuries and one serious. |
|
Oct. 04 |
(15.43 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted at Crostwick,
very close to the air base at Rackheath. It landed in
area known locally as Mud Corner, it is was only about a quarter of a mile
away from the Base Bomb Dump. |
|
Oct. 04 |
(16.35 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted at Spixworth
no damage. This rocket fell apart before impact scattered over a large area.
The entire engine, parts of the radio, etc., recovered and sent to research
institute for Air Travel at Farnborough. |
|
|
|
|
|
|
Thursday |
|
|
|
|
Oct. 05 |
(09.59 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted at a forest near Taverham. |
|
Oct. 05 |
(12.37 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted near Great Yarmouth in the sea. |
|
Oct. 05 |
(14.40 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted at Surlingham.
Ten wounded and 36 houses damaged. |
|
Oct. 05 |
(time unknown) |
Middenleane |
A4 rocket fired, (time unknown), never reached England, this
rocket possibly canted horizontal at lift off and crashed near Mirnser cliff at IJsselmeer (IJssel Lake) according to local newspaper accounts. |
|
|
|
|
|
|
Friday |
|
|
|
|
Oct. 06 |
(10.20 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted
at swamp near Shotesham All Saints, 43 buildings
damaged. |
|
|
|
|
|
|
Monday |
|
|
|
|
Oct. 09 |
(10.40 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted at Cantley,
two cows died. |
|
Oct. 09 |
(10.42 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted at Brooke. |
|
Oct. 09 |
(18.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, fell in sea south of Orfordness.
|
|
|
|
|
|
|
Tuesday |
|
|
|
|
Oct. 10 |
(15.56 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired exploded 1200 meters high above the |
|
Oct. 10 |
(17.50 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted at Woods End, minor injuries to two
persons |
|
Oct. 10 |
(time unknown) |
Middenleane |
A4 rocket fired, (impact unknown.) |
|
|
|
|
|
|
Wednesday |
|
|
|
|
Oct. 11 |
(08.05 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted at Haddiscoe. |
|
Oct. 11 |
(10.49 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted at field near Rockland St. Mary. |
|
Oct. 11 |
(14.15 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted at Playford. |
|
Oct. 11 |
(18.07 hours) |
Middenleane |
A4 rocket crashed near
launch site between Rijs and Bakhuizen,
killing 2 cows. |
|
|
|
|
|
|
Thursday |
|
|
|
|
Oct. 12 |
(20.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impacted near Ingworth,
minor damage. |
|
|
|
|
|
|
After Thursday, October 12 only targets were |
|||
|
|
|
|
|
|
Friday |
|
|
|
|
Oct. 13 |
(09.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
Oct. 13 |
(13.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
Oct. 13 |
(15.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
Oct. 13 |
(17.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
Oct. 13 |
(19.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
|
|
|
|
|
Saturday |
|
|
|
|
Oct. 14 |
(08.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
Oct. 14 |
(15.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
Oct. 14 |
(16.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
Oct. 14 |
(17.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
|
|
|
|
|
Sunday |
|
|
|
|
Oct. 15 |
(08.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
Oct. 15 |
(09.30 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
Oct. 15 |
(11.30 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
Oct. 15 |
(12.15 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
|
|
|
|
|
Monday |
|
|
|
|
Oct. 16 |
(08.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
Oct. 16 |
(13.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
Oct. 16 |
(15.30 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
Oct. 16 |
(18.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact possibly at dock nr 201 in the harbour. |
|
|
|
|
|
|
Tuesday |
|
|
|
|
Oct. 17 |
(07.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
Oct. 17 |
(09.45 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact possibly in the Bouwhandelstraat
in Borgerhout; 25 houses demaged
and no victims. |
|
Oct. 17 |
(12.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
|
|
|
|
|
Wednesday |
|
|
|
|
Oct. 18 |
(13.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
Oct. 18 |
(18.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
|
|
|
|
|
Thursday |
|
|
|
|
Oct. 19 |
(07.30 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact at the Fonteinstraat
and Engelschelei at Borgerhout;
2 people were killed, 8 were injured, 2 houses destroyed and 34 demaged. |
|
Oct. 19 |
(10.45 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
Oct. 19 |
(17.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket crashed near launching site. |
|
|
|
|
|
|
Friday |
|
|
|
|
Oct. 20 |
(07.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
Oct. 20 |
(11.00 hours) |
Middenleane |
A4 rocket fired, impact unknown. |
|
|
|
|
|
|
Through Oct. 21-22, elements of Batt.
1./444, 2./444 and 3./444 were moving from Rijs to Den Haag on these days.
|
|||
|
|
|
|
|
|
Saturday |
|
|
|
|
Oct. 21 |
Batt 3./444 started
firing against |
||
|
|
|
|
|
|
The information has been collected from many sources, which,
include bibliography sources, local Dutch archives and eyewitness interviews.
Much of the information we found in previous publications contained numerous
errors, which, we attempted to sort and correct. If we were unsure of a
report or source, we did not list it at this time. This list is NOT complete.
If you would like to contribute information or corrections, please contact
us. |
|||
|
|
|
|
|
|
Source Rijsterbos:
|
|
||
|
|
|
|
|
|
Also contributing are: |
Charles Ostyn, who at age 18, lived in
Antwerpen and experienced the V2 impacts
first-hand. |
||
|
|
|
Henk Koopman, Rudi Velthuis, Ed Straten from The Netherlands |
|
Meer over de
V-2 lanceerinrichting in het Rijsterbos vindt u op de site www.v2rocket.com.